Zlostavljanja i mučenja u crnogorskim pritvorima i zatvorima najčešće prolaze bez kazne za počinioce. Pa i kada ih sudovi ipak osude – u pitanju su blage kazne, daleko ispod evropskih standarda. A dešava se čak i da predsjednik države koristi svoju zakonsku mogućnost i pomiluje rijetkog policajca koji je zbog ovog djela osuđen na zatvorsku kaznu.
Ovakvim postupanjem država promoviše nekažnjivost u slučajevima mučenja i zlostavljanja, umjesto da potencira nulti prag tolerancije za takva djela, što je međunarodni standard.
,,Od ukupno 121 ispitane sudske odluke, više od trećine su oslobađajuće (51 odluka ili 42 odsto) jer je optužba odbijena zbog odustanka državnog tužioca od gonjenja ili zastarjelosti krivičnog gonjenja (19 odluka ili 16 posto)”, piše u izvještaju Mučenje i zlostavljanje u Crnoj Gori, koji je uradila Akcija za ljudska prava (HRA) u saradnji sa Centrom za antidiskriminaciju Ekvista, Centrom za građansko obrazovanje i Sigurnom ženskom kućom.
Sudskim odlukama kojima je odgovornost izvršilaca utvrđena (50 ili 41 odsto), oni su osuđeni na neadekvatne kazne, najčešće uslovne ili minimalne osude i ublažene kazne zatvora.
Najviša pravosnažna kazna, na koju je po Izvještaju neko službeno lice osuđeno je pet mjeseci zatvora. Ova kazna određena je u dva slučaja: presudom Osnovnog suda u Podgorici, kojom je osuđen policajac D.P. i presudom tog istog suda, kojom je pravosnažno osuđen policajac Dejan Damjanović, zbog krivičnog djela mučenje i zlostavljanje putem pomaganja. No, Damjanovića je pomilovao predsjednik Crne Gore Filip Vujanović, iako su ovakve kazne ionako blage, imajući u vidu praksu Komiteta protiv mučenja UN, koja odgovarajućim sankcijama za mučenje smatra one od šest do 20 godina zatvora.
Najteža izrečena kazna, za koju presuda još nije pravosnažna, jeste kazna zatvora od sedam mjeseci na koju su prvostepenom presudom od 11. 02. 2013. godine osuđeni policajci Ivica Paunović, Milanko Leković i Milan Kljajević, zbog pomaganja u prebijanju pokojnog Aleksandra
Pejanovića u betonjerci prije četiri godine, dok su njihove kolege Dobrivoje Đuričić i Bojan Radunović oslobođeni optužbi zbog istog slučaja. Međutim, mračnija strana ovog događaja je što za mučenje Pejanovića još nijesu optuženi ni oni koji su ga tukli, ni oni koji su to naredili.
Tako, ni državno tužilaštvo u priči o zlostavljanju i mučenju nema svjetliju ulogu. Državno tužilaštvo u nekim od najkontroverznijih slučajeva, kao što su prebijanje u ZIKS-u 2005. godine kada je specijalna policija ušla u zatvor i prebila osamnaest pritvorenika, po više godina sprovodi neefikasne istrage bez rezultata. A u čak sedam slučajeva, prema podacima iz Izvještaja, odustali su od krivičnog gonjenja. I tu nije kraj statistici koja pokazuje odnos tužilaštva prema mučenju i zlostavljanju. Državno tužilaštvo u 15 od ukupno 75 ispitanih slučajeva nije procesuiralo navode o zlostavljanju, tako što je odbacilo krivičnu prijavu zlostavljanja. Tužilaštvo je čak u osam od 15 slučajeva propustilo da navode date medijima ispita po službenoj dužnosti, a u tri od 15 slučajeva uopšte nije postupalo po prijavama zlostavljanja.
Tužilaštvo nije reagovalo čak ni na slučajeve koji su zavrijedili izuzetno veliku pažnju medija kao što su zlostavljanje okrivljenih u akciji Orlov let i štićenika JU Zavod Komanski most koje je komentarisao CPT u svom izvještaju i nazvao ,,nečovječnim i ponižavajućim”. Državno tužilaštvo nije ni do danas reagovalo ni na zlostavljanje navijača na košarkaškoj utakmici KK Budućnost – KK Partizan, iako su sami navijači odavno kažnjeni za remećenje javnog reda i mira na istoj utakmici. Osobe koje su odgovorne za mnoge od ovih slučajeva još rade na odgovornim pozicijama, a državno tužilaštvo to, izgleda, uopšte ne zabrinjava. Direktorica Akcije za ljudska prava Tea Gorjanc-Prelević u izjavi za Monitor objašnjava da u Crnoj Gori još postoji neprihvatljivo gledanje kroz prste mučiteljima i zlostavljačima iz redova državnih službenika. ,,Ovo je vrlo zabrinjavajuće, zato što je zabrana mučenja i drugog zlostavljanja apsolutno zaštićeno ljudsko pravo, bez ograničenja i izuzetka čak ni za vrijeme ratnog stanja”, kaže Gorjanc-Prelević.
No, teško da se išta može promijeniti sve dok tužilaštvo i sudovi ne počnu da rade svoj posao u skladu sa zakonom.
,,Posebno je tragična tolerancija koju pokazuju sudije prema policajcima – čak i kada je pravosnažno utvrđeno da su pendrecima u kontinuitetu tukli i vukli po zemlji nekoga ko nije pružao nikakav otpor i pri tom mu nanijeli povrede – koje osuđuju uslovno, što znači da im se sve oprašta ako se samo naredne dvije godine uzdrže od izvršenja novog krivičnog djela”, objašnjava Gorjanc Prelević. Ona tvrdi da ovako blaga kaznena politika uopšte ne doprinosi sprječavanju zlostavljanja, već samo ohrabruje agresivce u redovima policije da nastave.
I advokat Dalibor Kavarić pojašnjava da je posljedica ovakve situacije osjećaj nekažnjivosti ali i da vodi veoma brzo uništavaju kredibiliteta cijelog pravosudnog sistema. ,,Ovakva kaznena politika za mučenje i zlostavljanje proizvodi ozbiljne anomalije – pa većina građana u nedostatku povjerenja u institucije, usljed povrede prava i sloboda ličnosti o kojima govorimo – pribjegava medijima i NVO, umjesto da se obrate institucijama”, kaže Kavarić.
,,Slučaj Pejanović jedan je od najtežih po brutalnosti i upornosti neposrednih nasilnika i njihovih pomagača, ali i po aktivnoj saučesničkoj ulozi vrha Uprave policije i Državnog tužilaštva”, tvrdi za Monitor advokat Kavarić, koji je zastupnik porodice Aleksandra Pejanovića. ,,U odgovornoj državi, najodgovorniji u Upravi policije i Vrhovnom državnom tužilaštvu bili bi krivično gonjeni ili bi snosili drugi oblik ogovornosti za neprocesuiranje jednog krajnje jednostavnog i jasnog slučaja. Ovaj slučaj je teško narušio povjerenje u institucije sistema.
Okolnosti su teže, što najodgovorniji – a to su nalogodavci i neposredni nasilnici – i dalje nesmetano rade u Upravi policije i staraju se o bezbjednosti svih nas, do prve prilike kada će nekom nesrećnom građaninu uraditi isto što su i Pejanoviću”, kaže Kavarić. On tvrdi da je nekažnjivost glavnih aktera u slučaju Pejanovića bila direktno ohrabrenje i poziv na njegovu likvidaciju – što se veoma brzo i desilo.
Dug je, prema Izvještaju Procesuiranje mučenja i zlostavljanja spisak propusta državnih organa. Od blagih kazni, preko nepotpunih optuženja – kada tužilaštvo počiniocima stavlja na teret lakše krivično djelo, optužbom ili istragom se ne obuhvate svi koji su bili umiješani, sudovi zanemaruju očigledne dokaze zlostavljanja, nekritično prihvatanje iskaza okrivljenih, do činjenice da osumnjičeni službenici često nijesu suspendovani već normalno rade.
,,Problem je i što ovakav tolerantni odnos tužilaštva i sudstva prema mučenju i zlostavljanju ukazuje na nepromijenjeni mentalitet u pravosuđu, koji još uvijek teži da štiti državne službenike, umjesto da služi kao bedem od zloupotrebe službenih ovlašćenja i korupcije, koji se ogledaju u drastičnom kršenju ljudskih prava”, zaključuje Gorjanc-Prelević.
Marijana BOJANIĆ
INTERVJU4 sedmice
DRUŠTVO4 sedmice
INTERVJU4 sedmice
FOKUS4 sedmice
Izdvojeno4 sedmice
HORIZONTI4 sedmice
Izdvojeno4 sedmice
Izdvojeno4 sedmice