Uvijek je bilo nečega šovinistički odvratnog i duboko uvredljivog u starim nušićevskim stereotipima o Crnogorcima. Ti su pamfletaški stereotipi, počev od proto-stereotipnih „Đetića u parlamentu”, bili u dijametralnoj suprotnosti sa stereotipima koje su Crnogorci smislili sami o sebi u idealno-tipskoj slici homo heroicusa. U vremenima u kojima je televizija zamijenila literaturu i pozorište ništa se bitno nije promijenilo u proizvođenju i širenju stereotipa. Tzv. „komunisti” na vlasti za neke stvari nijesu imali formulu ili se nijesu usuđivali da nameću svoju formulu. Zbog toga je bilo moguće da oni dopuštaju da na nešto suptilniji način prosvjetnim sadržajima (istorije i književnosti, prije svega), ali i „lakim i zabavnim sadržajima” radija i televizije gospodari stari nacionalizam srbijanske cvijićevske „škole mišljenja”. I u „socijalističkom” klišeu Šumadinac bijaše šarmantno i duhovito čudo od čovjeka, a sva ostala ujedinjena južnoslovenska braća sve kukavelj do kukavelja. Uloga najjadnijih kukavelja obavezno je zapadala Crnogorce. Gdje god je beogradska televizija uspijevala da sklepa kakve komediografske đukićevsko-novakovske i slične „sadržaje” u kojima se pojavljuju likovi „đetića” kao pod konac ti su likovi imali kao obavezne sljedeće karakteristike: primitivni bukači, razmetljivci i prazno naduveni tipovi, ljudi bez ikakvih škola i građanski prihvaćenih zanimanja, muvatori koji žive na tuđ račun prodajući najrazličitije magle, otužni hvalisavci; uopšte, moralno problematični ljudi. U potonjim dvadesetak godina taj je standardni paket karakterološke „dramaturgije” obogaćen novim elementom. Donijelo ga je ratno i „tranziciono” vrijeme. „Raspon lika” tipičnog Crnogorca obogaćen je čistim kriminogeno-patogenim osobinama osoba koje žive s one strane zakona, uvijek spremne da isprebijaju, osakate, opljačkaju i ubiju.

Prosječan čovjek, kad ga prođe mladalački animozitet prema stereotipima kojima ga zapljuskuje svijet odraslih, vremenom počne da se predaje moćnoj i neodoljivoj sili stereotipnog mišljenja ili s mučninom počne uviđati da svaki stereotip počiva na nekoj vragoliji koja ga baš i nije proizvela i učvrstila bez ikakvog osnova. Prokletstvo i draž stereotipa i jeste u tome što nikada nije sasvim neosnovan, nego je ipak u njemu „uhvaćeno” ponešto tipizirano iz magluština mentalitetskih karakterologija. Oprez pred njim mora biti osnovno držanje kultivisanog čovjeka, jer on mora znati da stereotip počiva na brzanju u generalizacijama i univerzalizacijama kojima se učvršćuju sudovi problematične kognitivne i moralne vrijednosti, koji se nadalje nekritički protežu i pokušavaju primijeniti na sve ljude koji po nekom proizvoljnom kriterijumu bivaju utrpani u konotacijsko polje stereotipa.

Podosta godina koje sam natovario na pleći prilično su me oslobodile toga opreza. I dalje me iritiraju stereotipi o Crnogorcima, ali sam sve manje sklon da s ljutnjom odbacim ono što je sadržano u njima. Naprotiv, brojna mi životna iskustva kazuju kako je zastrašujuće mali broj Crnogoraca, a s nebrojeno njih sam imao onakvog ili onakvog posla u životu, koji su pokazivali elementarnu karakternu solidnost. Ne usuđujem se ipak samom sebi priznati da Crnogorci u svom današnjem tzv. istorijskom obliku predstavljaju veliku moralnu ruševinu iz koje tek, tu i tamo, štrči poneka uspravna i dostojanstvena ljudska katedrala.

Milenko A. PEROVIĆ

Komentari