Otkup vune na sjeveru Crne Gore godinama ne postoji. Ta sirovina se baca. Tek rijetki projekti podsjete na vrijednost vune i različite mogućnosti korišćenja
Već 15 godina stočar Milić Ilinčić iz kolašinskog sela Šljivovica nije prodao ni kilo vune, iako je decenijama pred njegovom kućom brojno stado ovaca. Na tavanu sad je, kaže za Monitor, skoro tona vune, koju više nema gdje da baci.
Prema podacima Ministarstva poljoprivrede i ruralnog razvoja, od ukupnog broja ovaca u Crnoj Gori dobije se godišnje oko 252. 000 kg vune. Prema popisu poljoprivrede iz 2010. godine, 6.088 gazdinstava uzgaja ovce. Prema podacima Monstata iz 2012. godine, ukupno ovaca u Crnoj Gori je 210.000.
Jagnjeće meso je glavni proizvod ovčasrstva (60-65 odsto), ostatak čini mlijeko. Vuna učestvuje sa veoma malom vrijednošu, konstatovano je u Strategiji razvoja poljoprivrede i ruralnih područja 2015-2020.
Prema podacima, koje su, prije dvije godine, prezentovali u Demokratskoj Crnoj Gori (Demokrate), preko 90 odsto vune kao sekundarne sirovine u Crnoj Gori spaljuje se ili na drugi način uništava.
„Držim ovce pasmine ‘ruda’. Daju kvalitetnu vunu, ali ni kvalitet ni količina nijesu mi pomogli. Ni eura, nikad ne zaradim. Godinama vunu bacam. Punim potočine. Samo dio koristimo za potrebe domaćinstva. Koliko ja znam, nigdje u državi otkupa nema“, kaže Ilinčić.
On podsjeća kako je nekad vuna bila cijenjena. Na sjeveru je runo vune bilo vrijedno koliko jedna kosačka dnevnica. Posljednji put kad je Ilinčić prodavao, nekoliko kilograma vune vrijedjelo je koliko – flaša piva.
Za to što je vuna postala otpad, tvrdi Ilinčić, kriva je država. On ne vjeruje da ta sirovina baš nikome ne treba i da se ne može koristiti. Sjeća se vremena kada je odnos prema poljoprivredi na sjeveru bio drugačiji.
Broj grla stoke na području kolašinske opštine, prema zvaničnim podacima, sada je manje od petine onog s kraja 80-ih godina prošlog vijeka. „Tada je“, objašnjava Ilinčić, „samo na kolašinskim planinama bilo 33.000 ovaca, sada ih je oko 6.000“.
Godinama ni na Durmitoru nema otkupa vune. Žabljački ovčari uzgajaju 3.000 priplodnih ovaca rase „pramenka“. Runo jedne ovce teži oko 1,5 kilograma. To znači da se u tom dijelu Crne Gore godišnje baci oko pet tona vune.
Tamošnji stočari do sada su imali dvije mogućnosti – da vunu lageruju ili da je bacaju. Žabljačani se sjećaju da je prije deset godina u toj opštini otkupljeno oko 90 tona vune, po cijeni od 0,30 eura po kilogramu, što je regresiralo Ministarstvo poljoprivrede. Sljedeće dvije godine, uprkos neposrednom angažovanju predstavnika FAO (Svjetska organizacija za hranu i poljoprivredu) otkupa nije bilo, jer su izvoznici otkazali gotovo završen posao. Poslije toga, rijetki su bili Žabljačani do kojih su, ponekad, navraćali nakupci, koji su nudili „mizernu cijenu sa neizvjesnom isplatom“.
U toj opštini sada se nadaju da će projekat ,,Vuna kao izvanredna prilika za uticaj” (WOOL), čiji je partner Opština, pomoći i vunu sa smetlišta premjestiti u inostrane tekstilne pogone.
„Početkom marta, počeo je sa sprovođenjem projekat ,,Vuna kao izvanredna prilika za uticaj”(WOO. Projekat je kandidovan kroz INTERREG VB Jadransko-jonski program ADRION 2014-2020), ima 10 partnera, a vodeći je Tehnološki park Pordenone SCPA, Italija. Ostali partneri su iz Italije, Grčke, Crne Gore, Slovenije Hrvatske, i Bosne i Hercegovine. Budžet za našu Opštinu je 83.374 eura, a naše učešće je oko 12.000“, objašnjavaju u Opštini.
Oni očekuju da će od otpada, često bačenog i često spaljivanog s ozbiljnim ekološkim posljedicama, vuna postati resurs. Nešto što pokreće snažne procese sa proizvodnog, ali i umjetničkog, zanatskog i turističkog stanovišta.
„Nakon mapiranja proizvođača u različitim regijama i izrade strategije za korišćenje resursa, nabavke opreme za preradu vune, WOOL partneri će pratiti novu održivu i sezonski prilagođenu turističku ponudu, temeljenu na temi vune. To će dovesti do stvaranja brenda WOOL…“,obećavaju stočarima na Žabljaku.
Sličnih konkretnih projekata nema ni u ostalim sjevernim opštinama. Identičan je i žal za vremenima kada je vuna bila tražena i kada je omogućavala značajan prihod stočarima i u Beranama, Pljevljima, Mojkovcu…
Na vrijednost vune, minulih godina, na sjeveru podsjećaju turisti, ali i pletilje. Kolašinke i Mojkovčanke zarađuju izradom i prodajom ručno rađenih zimskih odjevnih predmeta. One tvrde, da bi turisti vunene čarape, džempere, kape, šalove, potkošulje, plaćali i dva puta više od sadašnje cijene. Sve više vunu, objašnjavaju, cijene i domaći turisti.
Vunu, nakon pranja, nose u ,,vlačare“ u Bijelo Polje, jer bliže nema. Za one koji dan provde na snijegu i mrazu, vuna je, tvrdi Mojkovčanka Slavica Kovačević, nezamjenjiva.
Vuna održava toplotu tijela, ne izaziva znojenje, a dobro štiti i od vlage. Na sjeveru su se vunene čarape ranije nosile i tokom ljeta, za vrijeme radova na livadama.
,,Kosci često nose vunene čarape, jer im se tako ne znoje stopala i nije im vrućina. Poznata su i mnogo ljekovita svojstva vune, naročito kod reumatskih bolesti. Neoprana vuna se u našim krajevima koristi za liječenje još nekih bolesti. Možda mnogo od toga nije tačno, ali niko ne može osporiti prednost prirodnog materijala nad vještačkim”, kaže naša sagovornica, Mojkovčanka.
Vunu su minulih godina uspješno promovisale i žene iz bjelopoljskog udruženja Niti. U tom udruženju je osam pletilja i još tridesetak saradnica sa terena. Ovih dana njihov projekat ,,Stari zanati – naša budućnost” podržala je Američka ambasada.
Ovce čekaju na državu, da se sjeti njihovog dara.
Dragana ŠĆEPANOVIĆ
INTERVJU4 sedmice
ALTERVIZIJA4 sedmice
HORIZONTI4 sedmice
FOKUS4 sedmice
DANAS, SJUTRA4 sedmice
DRUŠTVO4 sedmice
INTERVJU4 sedmice
Izdvojeno4 sedmice