U Crnoj Gori ne postoji niti jedna institucija koja se bavi liječenjem psihičkih poremećaja kod djece. Nema ni dovoljno kadra specijalizovanog iz oblasti dječje psihijatrije. U 2020. godini odobrene su tri takve specijalizacije. Ni nacionalni program prevencije suicida još uvijek nije na vidiku, a prema podacima MUP-a za samo prva tri mjeseca ove godine registrovano je čak 30 samoubistava
U razmaku od samo dvadesetak dana jedna 20-godišnjakinja i 13-godišnjak iz Pljevalja okončali su svoje živote samoubistvom, na isti način, na istom mjestu – skokom sa mosta na Đurđevića Tari. Tragedije su sablaznile i potresle javnost Crne Gore. I podsjetile na staru boljku – o mentalnom zdravlju mladih niti razmišljamo, niti govorimo, niti brinemo u dovoljnoj mjeri.
U prilog toj tvrdnji ide činjenica da u Crnoj Gori ne postoji niti jedna institucija koja se bavi liječenjem psihičkih poremećaja kod djece.
Prema Izvještaju o realizaciji Akcionog plana za sprovođenje Strategije zaštite i unapređenja mentalnog zdravlja u Crnoj Gori za 2020. godinu, koji je tokom jula usvojila Vlada Crne Gore, Kliniku za psihijatriju Kliničkog centra Crne Gore (KCCG) sa odjeljenjem za dječju psihijatriju bi trebalo izgraditi – u narednom periodu. ,,S obzirom na to da je već izrađen projekat i da kapaciteti i uslovi trenutne Klinike za psihijatriju nijesu na zadovoljavajućem nivou i da u Crnoj Gori ne postoji obezbijeđen smještaj za djecu koja su u potrebi za psihijatrijskim liječenjem, a da su se stekli uslovi po pitanju edukovanog kadra (specijaliste dječije psihijatrije) potrebno je uložiti napore da se započne sa radovima”, navodi se u pomenutom izvještaju.
Monitor se obratio Ministarstvu zdravlja kojim rukovodi ministarka Jelena Borovinić-Bojović i upitao nadležne kada bi se mogla očekivati izgradnja klinike. Odgovor do zaključenja ovog broja nije dobio.
U Crnoj Gori nema ni dovoljno kadra specijalizovanog iz oblasti dječje psihijatrije. U centrima za mentalno zdravlje pri domovima zdravlja usluge zaštite i tretmana mentalnog zdravlja djeci starosti od 15 godina pružaju specijalisti – adultne psihijatrije. U tim službama nema ni specijalista dječije psihologije. Prema podacima do kojih je došao Monitor, u 2020. godini odobrene su tri specijalizacije iz oblasti dječije i adolescentne psihijatrije i to jedna za Dom zdravlja (DZ) Nikšić i Opštu bolnicu Nikšić i dvije za Specijalnu bolnicu za psihijatriju (SBP) Dobrota. Sem toga, specijalizaciju iz oblasti dječije psihijatrije završila su dva psihijatra KCCG-a, a jedna je u toku. Samo jedan psihijatar SBP Dobrota dobio je specijalizaciju iz oblasti dječije i adolescentne psihijatrije.
,,Adolescentsko doba spada u jednu od očekivanih razvojnih kriza u životu. Unutrašnji konflikti u adolescentu rastu jer on još uvijek nema zrelost da se suoči sa novom slikom u ogledalu, očekivanjima okoline, hormonalnim promjenama. Česta destruktivna ponašanja su samopovređivanje (strah, ljutnja i tuga usmjereni su ka sebi umjesto da se verbalizuju), pokušaj samoubistva (osoba ima doživljaj da je niko ne vidi i ne čuje pa bira ovakav alarm za okolinu), kao i povlačenje u sebe, kada rastu socijalna anksioznost, razni strahovi i sumnje u sopstvene sposobnosti”, kaže za Monitor psihološkinja Marija Marković.
Prema njenim riječima, adolescenti se za najtragičniji ishod – samoubistvo, ,,odlučuju” zbog različitih životnih istorija. ,,Neko će to učiniti jer u porodici postoji transgeneracijska poruka da se tako najlakše rješavaju problemi, a neko jer u svojoj konfuziji traganja za identitetom biva očaran svojim idolom. Ono što je zajedničko adolescentima je da im je potrebna klima prihvatanja i razumjevanja koju nude ljudi koji su stručni za problematiku razvojne krize, a to su psiholozi i psihoterapeuti. Dakle – psihoterapija, psihološke radionice ili savjetodavni razgovori. Prisjetimo se, ako je razvojna kriza nešto normalno, onda je odlazak kod psihoterapeuta takođe”, napominje Markovićeva.
Crna Gora nema ni nacionalni program prevencije suicida. Prema podacima Ministarstva unutrašnjih poslova (MUP), za samo prva tri mjeseca ove godine registrovano je čak 30 samoubistava. Iz Uprave policije (UP) Monitoru nijesu odgovorili na pitanje koliko je maloljetnika i adolescenata među žrtvama. Godišnje, u prosjeku, preko stotinu ljudi počini samoubistvo. U 2017. godini počinjeno je 109 samoubistava, a godinu ranije 111. U 2018. godini evidentirano je 107 samoubistava. Prostom računicom, dolazi se do alarmantnog podatka – skoro svaki treći dan neki građanin digne ruku na sebe.
U Crnoj Gori, izuzev farmakoterapije (liječenjem medikamentima), gotovo da nema drugih oblika tretiranja pacijenata. U Strategiji zaštite i unapređenja mentalnog zdravlja u Crnoj Gori za period od 2019. do 2023. godine navodi se da saradnja djelova zdravstvenih i socijalnih službi postoji samo u pojedinačnim slučajevima, bez šire i sistematične primjene. ,,Ne postoje timovi za intervencije u ranoj psihozi”, piše u toj strategiji.
Tokom dvogodišnje realizacije akcionog plana pomenute strategije, realizovano je tek 18 odsto, ili šest od ukupno 32 planiranih aktivnosti, djelimično je realizovano 22 odsto, a nije realizovano 60 odsto planiranih aktivnosti. Nadležni objašnjavaju da je pandemija virusa COVID-19 uticala na to što najveći broj projekata i poslova nije obavljen u dogovorenom periodu.
O mentalnom zdravlju djece se do kora nije ni razmišljalo. Tome svjedoči činjenica da o tome sve do 2018. godine nije bilo sveobuhvatnih analiza.
U ovogodišnjem istraživanju Saveza izviđača Crne Gore (SICG), pod nazivom Mentalno zdravlje mladih u Crnoj Gori, učestvovali su mladi starosti od 14 do 24 godine. Istraživanje je ogolilo zabrinjavajuće stanje. ,,Upoređujući podatke sa evropskog nivoa sa našim, primjećujemo da se kod nas mladi češće osjećaju loše. Praktično svaka druga mlada osoba se osjeća loše – češće od jednom nedjeljno (49,1 odsto), dok je na evropskom nivou to slučaj kod svakog petog adolescenta (20 odsto)”, navodi se u njemu. Isto istraživanje je pokazalo da su oni koji se zdravije hrane i praktikuju hobije manje anksiozni od onih koji to ne rade, kao i da izraženije anksiozno-depresivne simptome imaju oni koji su u posljednjih pola godine prvi put probali duvan ili alkohol. Mlade žene su, prema istim podacima SICG-a, više anksiozne i depresivne od mladih muškaraca.
Od 2015. godine, uz podršku UNICEF-a, u crnogorske osnovne i srednje škole uveden je program za jačanje socio-emocionalnih vještina. Iz Udruženja psihologa i Udruženja pedagoga istakli su značaj ovog programa za razvoj otpornosti učenika i prevenciju problema mentalnog zdravlja jer su škole često mjesto gdje se prvi put otkrivaju potencijalni problemi s mentalnim zdravljem i gdje se djeca usmjeravaju da traže dodatnu pomoć.
Problemi mentalnog zdravlja kod djece i adolescenata predstavljaju jedan od glavnih izazova za javno zdravlje i održivi razvoj na globalnom nivou. Čak dvije trećine zemalja ne raspolažu podacima o mentalnim poremećajima, a u onima koje takvim podacima raspolažu – često ne postoje podaci koji se odnose samo na djecu i adolescente, podatak je Svjetske zdravstvene organizacije (SZO) i UNICEFA. Procjenjuje se da će, svake godine, svaki peti adolescent da doživi problem sa mentalnim zdravljem.
Samoubistvo, inače, predstavlja vodeći uzrok smrti mladih osoba. Osjećanje zanemarenosti i manje vrijednosti, depresija usljed gubitka voljenih osoba ili loših porodičnih i socijalnih odnosa, nerazumijevanje okoline – mogu da budu okidač da najmlađi povuku kobni potez. I društvo to ne smije da ignoriše.
Andrea JELIĆ
IN ENGLISH3 sedmice
HORIZONTI4 sedmice
FOKUS3 sedmice
Izdvojeno4 sedmice
FOKUS4 sedmice
DRUŠTVO4 sedmice
Izdvojeno3 sedmice
INTERVJU4 sedmice